Πατάτα (Solanum tuberosun οικ. Solanaceae), η αγαπημένη τροφή μικρών και μεγάλων, αλλά και μια από τις δημοφιλέστερες καλλιέργειες σε όλο τον κόσμο.
Η πρώτη ονομασία της πατάτας ήταν γεώμηλο, μια σύνθετη λέξη η οποία προέρχεται από τις λέξεις “γαία” και “μήλο”, οι οποίες μας εξηγούν ότι η πατάτα είναι ο “καρπός” που εμφανίζεται μέσα στο χώμα, καθώς μεγαλώνει μέσα στις ρίζες του φυτού. Οι καρποί αυτοί ονομάζονται και κόνδυλοι.
Πρόκειται για μια ετήσια καλλιέργεια, η οποία πρωτοξεκίνησε στην Νότια Αμερική. Στην Ευρώπη εισήχθη περίπου τον 16ο αιώνα, ενώ στην Ελλάδα έγινε γνωστή μετά την Επανάσταση. Αξίζει να αναφερθεί ότι η καλλιέργεια της πατάτας ξεκίνησε από το νησί μας, την Αίγινα, όπου την πρωτοέφερε ο Ιωάννης Καποδίστριας.
Εκτός από την μοναδική της γεύση, έχει υψηλή θρεπτική αξία λόγω των υδατανθράκων που περιέχει σε μορφή αμύλου. Επίσης, είναι πλούσια σε πρωτεΐνες, φυτικές ίνες, μέταλλα, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία.
Η καλλιέργεια της γίνεται με την φύτευση πιστοποιημένων κονδύλων που προμηθευόμαστε από γεωπονικά καταστήματα κι ονομάζεται πατατόσπορος. Ο πατατόσπορος προέρχεται από φυτά μεγαλωμένα από εξειδικευμένους παραγωγούς σε ιδανικές συνθήκες ανάπτυξης και υπόκεινται αυστηρούς ελέγχους σε όλα τα στάδια της ανάπτυξης τους. Ο πατατόσπορος είναι απαλλαγμένος από ιούς κι ασθένειες. Επίσης, φέρει όλα τα χαρακτηριστικά της ποικιλίας που εγγυώνται τη μεγαλύτερη δυνατή παραγωγή. Οποιοσδήποτε άλλος κόνδυλος δεν ενδείκνυται για πολλαπλασιασμό.
1. Ποικιλίες Πατάτας
Είναι πάρα πολλές οι ποικιλίες της πατάτας που κυκλοφορούν στην αγορά με διαφορετικά χαρακτηριστικά όσον αφορά την γεύση, την παραγωγικότητα, την ανθεκτικότητα σε εχθρούς και ασθένειες καθώς και την αντοχή σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Η πιο γνωστή και διαδεδομένη ποικιλία στη χώρα μας είναι η ποικιλία Σπούντα-Spunda, η οποία παράγεται σε διάφορες χώρες της Ευρώπης (Ολλανδία, Γαλλία, Βέλγιο, Δανία, Αυστρία) και εισάγεται κυρίως από το Νοέμβριο έως τέλη Φεβρουαρίου. Για τις καλοκαιρινές φυτεύσεις διατίθεται στην αγορά και Σπούντα Κύπρου. Άλλες διαδεδομένες ποικιλίες είναι οι Agila, Alegria, Liseta, Kennebek, Vivaldi, Marfona και Alaska. Στον καταναλωτή είναι γνωστές οι πατάτες Νάξου, Νευροκοπίου και Κύπρου (αξίζει να αναφερθεί ότι εδώ αναφερόμαστε σε παραδοσιακές περιοχές της καλλιέργειας και όχι σε ποικιλίες).
2. Εποχή Φύτευσης
Η εποχή φύτευσης καθορίζεται από το κλίμα της κάθε περιοχής. Η ιδιαίτερη ποικιλομορφία της χώρας μας μας δίνει την δυνατότητα να έχουμε φρέσκιες πατάτες καθ’όλη τη διάρκεια του έτους. Σε γενικές γραμμές όμως, έχουμε δύο περιόδους φύτευσης: α) τη χειμωνιάτικη (Δεκέμβριο – Μάρτιο). Αυτή αποτελεί την κύρια πατατοκαλλιέργεια. β) την καλοκαιρινή (Ιούλιο – Σεπτέμβριο). Σημείωση: στην περιοχή μας η καλλιέργεια της μπορεί να παραταθεί κ τους υπόλοιπους μήνες του φθινοπώρου.
Πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψη το κλίμα της κάθε περιοχής κατά την εποχή της συγκομιδής.Η καλλιέργεια της πατάτας χρειάζεται 90-120 ημέρες για να ολοκληρωθεί ανάλογα με την ποικιλία. Η συγκομιδή θα πρέπει να ολοκληρώνεται πριν τις ακραίες θερμοκρασίες, τόσο τους καύσωνες του καλοκαιριού όσο και τους πάγους του χειμώνα.
3. Προετοιμασία φυτείας
Όπως προαναφέρθηκε, για την καλλιέργεια της πατάτας χρειάζεται να προμηθευτούμε πιστοποιημένο πατατόσπορο από γεωπονικά καταστήματα. Υπάρχουν πατατόσποροι που φέρουν στο σακί λευκό ταμπελάκι κι αναγράφουν κλάση Elite. Αυτός αποτελεί τον υψίστης ποιότητας πατατόσπορο, ο οποίος προορίζεται για παραγωγή πιστοποιημένου πατατόσπορου καθώς και την παραγωγή βρώσιμης πατάτας. Επίσης, υπάρχουν πατατόσποροι που φέρουν μπλε ταμπελάκι κι αναγράφουν κλάση Α. Αυτός προέρχεται από τoν elite και προορίζεται μόνο για παραγωγή βρώσιμης πατάτας. Σε γενικές γραμμές, ο πατατόσπορος πρέπει να φυτεύεται ολόκληρος. Εάν είναι μεγάλου μεγέθους, δηλαδή διαμέτρου 35-55mm μπορεί να χωριστεί σε κομμάτια, όπου το καθένα να διαθέτει τουλάχιστον ένα – δύο φύτρα (μην ξεχνάτε να απολυμαίνεται τα εργαλεία τεμμαχισμού), ενώ εάν είναι μικρός φυτεύεται κατευθείαν, αρκεί να έχει βγάλει φύτρο. Τα φύτρα θα πρέπει να είναι γερά κ κοντόχοντρα. Εάν δεν είναι φυτρωμένος, τον αφήνουμε σε ζεστό και σκιερό μέρος ώσπου να αρχίσει να βγάζει φύτρα.
Επιπροσθέτως, πρέπει να γίνει μια καλή προετοιμασία του εδάφους. Η καλλιέργεια της πατάτας χρειάζεται γόνιμο έδαφος, πλούσιο σε οργανική ουσία και θρεπτικά συστατικά, αρκετά αφράτο (ψιλοτεμμαχισμένο) ώστε να έχει επάρκεια οξυγόνου και καλή αποστράγγιση. Τέλος, θα πρέπει να είναι στο ρόγο του, δηλαδή να μην είναι πολύ στεγνό. Το ιδανικό θα ήταν να είναι ελαφρώς όξινο και πλούσιο σε κάλιο.
4. Φύτευση
Η φύτευση πρέπει να γίνεται όταν η θερμοκρασία του εδάφους είναι πάνω από 5°C, καθώς τα φύτρα αναπτύσσονται μεταξύ 5-10°C. Η άριστη θερμοκρασία για την ανάπτυξη των φυτών είναι 21-22°C, αντιθέτως οι χαμηλές θερμοκρασίες ευνοούν μυκητολογικές και βακτήριο λογικές ασθένειες. Επίσης, δεν αντέχει σε θερμοκρασίες κάτω του -1°C. Οι καλύτερες θερμοκρασίες για το σχηματισμό των κονδύλων είναι 16-18°C, ενώ σε υψηλές θερμοκρασίες μειώνονται οι αποδόσεις.
Ο πατατόσπορος, συνήθως, φυτεύεται σε βάθος 15-20cm (στα βαριά εδάφη 12-16cm). Ποικιλίες όπως η Σπούντα,οι οποίες παράγουν κονδύλους ψηλά, χρειάζεται να φυτεύονται πιο βαθιά,στα 20cm.
Οι αποστάσεις μεταξύ των κονδύλων θα πρέπει να είναι 30-40cm, ενώ μεταξύ των γραμμών φύτευσης 70-80cm, ώστε να εξασφαλίζεται επαρκής αερισμός κ να μας διευκολύνει στις διάφορες καλλιεργητικές διεργασίες.
Η ποσότητα που χρειάζεται για την φύτευση εξαρτάται από το μέγεθος του πατατόσπορου. Εάν είναι 28-35cm χρειάζεται περίπου 100kg/στρ. , ενώ εάν είναι 35-55cm 250kg/στρ.
5. Καλλιεργητικές Φροντίδες – Παράχωμα
Ο πατατόσπορος φυτρώνει, συνήθως, 2 εβδομάδες μετά την φύτευση, βέβαια εάν επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες, μπορεί να καθυστερήσει. Όταν τα φυτά φτάσουν 20-30cm ύψους, δημιουργούμε ένα μικρό βουναλάκι, φέρνοντας χώμα, γύρω από τον κεντρικό βλαστό της πατάτας/ παράχωμα, ώστε να αναπτυχθούν καλύτερα οι κόνδυλοι μέσα στο χώμα και να αποφύγουμε το ενδεχόμενο να βγουν στην επιφάνεια, προστατεύοντάς τους παράλληλα από τις υψηλές θερμοκρασίες και το πρασίνισμα.
6. Άρδευση
Η καλλιέργεια της πατάτας, σε γενικές γραμμές, είναι απαιτητική σε νερό. Οι ανάγκες της όμως, διαφέρουν: α) σε κάθε περίοδο ανάπτυξης του φυτού. Έχει υψηλές ανάγκες την περίοδο που μεγαλώνουν οι κόνδυλοι, ενώ έχει χαμηλές ανάγκες την περίοδο φυτρώματος και στα τελικά στάδια της συγκομιδής. β) ανάλογα με τις κλιματολογικές συνθήκες της κάθε περιοχής και τον τύπο του εδάφους. Κατά την ανοιξιάτικη καλλιέργεια συνήθως ποτίζουμε 2-3 φορές/εβδομάδα και 1-2 φορές/εβδομάδα κατά την φθινοπωρινή.
Για το πότισμα, συνήθως, χρησιμοποιούνται σταλακτοφόρες σωλήνες με τρύπες σε απόσταση 30-40cm, καθώς συντελούν τόσο στην εξοικονόμηση νερού όσο και στην αποφυγή διαβροχής του φυλλώματος, που μπορεί να αποτελέσει αιτία ανάπτυξης μυκητολογικών ασθενειών.
7. Λίπανση
Η καλλιέργεια της πατάτας θέλει πολύ πλούσιο έδαφος. Αρχικά θα μπορούσαμε να προσθέσουμε λίπασμα πλούσιο σε κάλιο ώστε να εξασφαλίσουμε υψηλή παραγωγή, καθώς απορροφά υψηλές ποσότητες καλίου. Συμπληρωματική λίπανση γίνεται κατά το παράχωμα, προσθέτοντας αζωτούχα λιπάσματα.
8. Ασθένειες
Ο περονόσπορος αποτελεί την σημαντικότερη μυκητολογική ασθένεια που προσβάλει τα φυτά κι ευνοείται σε συνθήκες υψηλής υγρασίας. Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται κυρίως στα κατώτερα φύλλα σχηματίζοντας κιτρινωπές γωνιώδης κηλίδες. Για την αντιμετώπιση του ψεκάζουμε προληπτικά με χαλκούχα σκευάσματα 2-3 εβδομάδες μετά το φύτρωμα της πατάτας όπου τα φυτά έχουν 20cm ύψος.
Από τους πιο σημαντικούς εχθρούς είναι ο δορυφόρος της πατάτας, ένα έντομο με πορτοκάλι ραβδώσεις, το οποίο τρώει τα φύλλα. Η αντιμετώπιση του γίνεται με ειδικά γεωργικά εντομοκτόνα, ενώ η πρόληψη του θα μπορούσε να γίνει με επαναλαμβανόμενα ψεκάσματα με βιολογικές πυρεθρίνες.
9. Συγκομιδή – Αποθήκευση
Η συγκομιδή γίνεται 3-4 μήνες μετά την φύτευση, όταν έχει σχηματιστεί ο εξωτερικός φλοιός της πατάτας. Συνήθως γίνεται με ειδικά εργαλεία ώστε να μην τραυματιστούν οι κόνδυλοι γιατί θα μας χαλάσουν κατά την αποθήκευση. Μόλις τις αφαιρέσουμε από το έδαφος, τις αφήνουμε σε καλά αεριζόμενα τελάρα για λίγες ημέρες ώστε να στεγνώσουν σε περίπτωση που έχουν υγρασία. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η προστασία τους από τον ήλιο για να μην προκαλέσει εγκαύματα.
Για την αποθήκευση, επιλέγουμε σκοτεινούς διαδρόμους χώρους, χωρίς υγρασία, με θερμοκρασία 6-10°C. Καλό θα ήταν κάθε 20-30 ήμερες να χρησιμοποιούμε σκόνη επίπασης, βάκιλο Θουριγγίας, ώστε να αντιμετωπίσουμε τη φθοριμαία, ένα έντομο που προκαλεί σήψεις στις πατάτες. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στις χαμηλές θερμοκρασίες αποθήκευσης καθώς υποβαθμίζουν την ποιότητα της πατάτας αλλοιώνοντας την γεύση και την υφή τους.
